ضرورت برنامه ریزی استراتژیک در صنعت سنگ ساختمانی

بهره برداری و استفاده از انواع سنگ‌ها از دیرباز در کشور ما متداول و رایج بوده است و آثار متعدد باستانی موجود بیانگر آگاهی و توانایی دیرینه ایرانیان در خصوص استخراج و کاربرد سنگ در ابنیه و ساختمان های مختلف می باشند و به عبارتی ایران از جهت سابقه بهره برداری انواع سنگ، قطعأ جزء کشورهای شاخص و قدیمی در جهان محسوب می گردد. اگر به میزان ذخایر و استخراج سالیانه سنگهای ساختمانی در کشور توجه نماییم و همچنین صنعت فرآوری، بخش ساخت و تولید ماشین آلات و تجهیزات و صادر کنندگان نیز مورد نظر قرار گیرند، مسلما توصیف صنعت سنگ ساختمانی به عنوان یکی از صنایع خاص و شاخص کاملا قابل توجه خواهد بود. واضح است که این بخش در صورت رسیدگی به مسائل و مشکلات و رفع موانع موجود می تواند جایگاه عمده ای در سطح داخلی و خارجی به خود اختصاص دهد. اولین مطلب و یا شاید سؤالی که قابل طرح است دلایل عدم موفقیت صنعت سنگ کشور در حضور گسترده و عمده در بازارهای کشور توجه نماییم عبارتی چرا نام کشوری با این تعداد معادن فعال و میزان استخراج بیش از ۱۰ میلیون تن در سال و همچنین دارا بودن چندین هزار کارخانه فرآوری سنگ، در آمار و اطلاعات جهانی کمرنگ است؟ در حالی که کشورهایی نظیر ترکیه، یونان و یا هند و چین با سرعتی بسیار از ما سبقت کشور توجه نماییم نیز فاصله خود را بیشتر می نمایند؟ به طور قطع در شرایط موجود فعلی، توان رقابت با تولید کنندگان چینی و هندی میسر نمی باشد و ادامه این وضعیت باعث بروز معضلات و بحران های بسیار جدی در صنعت سنگ کشور خواهد شد.
از مهمترین نیازهای یک صنعت، وجود برنامه ای مشخص برای عمل و رسیدن به آینده مورد نظر است. در دنیای پیچیده کنونی، نمی توان تنها با یک برنامه عملیاتی کوتاه مدت به جایگاهی که مورد نظر طراحان و مدیران است دست یافت. در سالهای اخیر، برنامه ریزی استراتژیک به عنوان یک راهکار مناسب در برنامه ریزی در شرایط متغیر و پیچیده در اکثر سازمان ها معرفی شده است. در برنامه ریزی استراتژیک، صنعت باید از زوایای مختلف کشور توجه نماییم قرار گیرد. به منظور برنامه ریزی صحیح، باید حجم زیادی از آمار جمع آوری، ترکیب و تجزیه و تحلیل شوند تا ارزیابی صحیحی از عواملی که ممکن است در برنامه ریزی استراتژیک تأثیر داشته باشند، صورت پذیرد.
امروزه رشد جمعیت و توسعه کشور و متعاقب آن تأمین فزاینده مسکن و احداث مجتمع های مسکونی، اداری و صنعتی، جایگاه ویژه ای را برای اکتشاف و بهره برداری از سنگهای ساختمانی، تزئینی و نما منظور داشته است، از طرف دیگر کشور توجه نماییم ده‌ها ماده معدنی دیگر از قبیل مس، سرب، روی، آهن، منگنز، زغال سنگ و... منزلت خاصی را در صدور مواد غیرنفتی و ارزآوری یافته است که لزوم توجه به این بخش را روز به روز ضروری تر می نماید. متأسفانه با وجود پتانسیل بالای این صنعت و وجود ذخایر عظیم و منحصر به فرد در کشور، ایران نتوانسته سهم قابل قبولی را در تجارت جهانی این محصول به دست آورد. از اصلی ترین موانع در مسیر شکوفایی صنعت سنگ کشور، می توان به ضعف در برنامه ریزی علمی و مدون استراتژیک در این بخش اشاره کرد. لذا با تکیه بر مبانی علمی مدیریت استراتژیک، تحلیل دقیق شرایط محیطی و اصلاح ساختارهای ضعیف داخلی، می توان از فرصت های محیطی کشور توجه نماییم استفاده را به عمل آورده و ضمن پرهیز از تهدیدها و مخاطرات حضور موفق را در عرصه رقابت تثبیت نمود. با برنامه‌ریزی صحیح صنعت سنگ ایران به عنوان پیشتاز در بین کشورهای تولیدکننده سنگ مطرح خواهد شد.

در برنامه ریزی استراتژیک پس از تعیین مأموریت و رسالت سازمان، محیط خارجی و داخلی صنعت مورد بررسی قرار گرفته و عوامل مؤثر بر آن شناسایی و ارزیابی می شوند. در بررسی محیط خارجی سعی می شود فرصتها و تهدیداتی که صنعت با آن روبه رو است شناسایی گردد، به گونه ای که بتوان با تدوین استراتژی های مناسب از فرصت ها بهره برداری نموده و اثرات عوامل تهدید کننده را کاهش داده یا از آنها پرهیز شود. با شناسایی عوامل داخلی می توان با اعمال سیاست های گوناگون نسبت به اصلاح ساختاری و یا تقویت آن اقدام نموده و هرگونه ضعف درونی را در مقایسه با رقبا برطرف ساخت. عوامل داخلی توسط سازمان قابل کنترل بوده ولی عوامل بیرونی، خارج از کنترل آن هستند. البته دانستن مرز مشخصی بین عوامل داخلی و خارجی برای تمام سازمان ها میسر نیست و در نتیجه عوامل خارجی یک سازمان برای سازمان دیگر به صورت عوامل داخلی قرار گیرند.

مأموریت و رسالت صنعت سنگ ایران صنعت سنگ ساختمانی ایران

به عنوان یکی از گسترده ترین صنایع معدنی کشور، ضمن حفاظت از محیط زیست و توجه به الزامات جهانی شدن، همواره حضوری فعال و رقابتی در عرصه تولید و تأمین نیاز داخلی و تجارت بین المللی سنگ ساختمانی خواهد داشت و در راستای تأمین نیاز مشتریان خود حرکت خواهد نمود. صنعت سنگ ساختمانی ایران باید ضمن استفاده حداکثری از مزیت های نسبی از جمله ذخائر غنی و متنوع، به توسعه خود و صنایع وابسته، از طریق تولید رقابتی انواع محصولات مورد نیاز بازار داخلی و جهانی، در مقابل رقبا بپردازد.

بررسی محیط خارجی و داخلی صنعت سنگ ساختمانی ایران

در بررسی عوامل خارجی صنعت سنگ ایران سعی می شود فرصتها و تهدیداتی که این صنعت با آن نیاز داخلی و تجارت بین المللی سنگ ساختمانی خواهد داشت و در راستای تأمین نیاز مشتریان خود حرکت خواهد نمود. صنعت سنگ ساختمانی ایران باید ضمن استفاده حداکثری از مزیت های نسبی از داخلی مؤثر بر صنعت سنگ، می توان با اعمال برنامه های گوناگون نسبت به تقویت نقاط قوت موجود اقدام نموده و ضعف‌های درونی را برطرف ساخت. هدف از بررسی عوامل خارجی و داخلی صنعت سنگ این است که از نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای این صنعت یک فهرست نهایی تهیه شود. در ادامه برای شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای صنعت سنگ ساختمانی ایران، عواملی همچون میزان ذخایر، انرژی و سوخت، مصرف آب، ماشین آلات و تجهیزات، اکتشاف، مکانیزاسیون و اتوماسیون، کالاهای جایگزین سنگ ساختمانی، عوامل دولتی، قانونی و سیاسی، قانون کار، بیمه و تأمین اجتماعی، مالیات، مواد اولیه واحدهای فرآوری، محیط زیست، ضایعات و بازیافت، عضویت در سازمان تجارت جهانی، صنایع بالادستی و پایین دستی، حمل و نقل، بانک، نیروی انسانی، مدیریت و همچنین برخی مشکلات و چالش های موجود، مورد بررسی قرار می گیرند.

• میزان ذخایر بالای سنگ ساختمانی در کشور

ایران به لحاظ تنوع رنگ، جنس سنگ و ذخایر قابل توجه، موقعیت ویژه ای نسبت به دیگر کشورها دارد، ایران با توجه به شرایط اقلیمی خاص و همچنین دوران های متفاوت زمین شناسی محلی مناسب برای تشکیل مواد معدنی در طول زمان بوده است. همچنین شرایط خوبی برای تشکیل سنگهای دگرگونی و رسوبی داشته است.

• انرژی و سوخت

در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای صاحب نام صنعت سنگ، انرژی ارزان تر وجود دارد. هر چند عدم بهره وری کافی از این انرژی، این نقطه مثبت در عرصه تولید را کمرنگ نموده و عملا این موضوع کمتر به عنوان یک مزیت مهم در صنعت سنگ مطرح است، ولی وجود انرژی ارزان در قالب های مختلف در هر صنعتی به عنوان مزیت مطرح بوده و به کاهش قیمت تمام شده و افزایش توان رقابت قیمتی محصول در بازارهای خارجی می انجامد. در حال حاضر قیمت انرژی با توجه به میزان یارانه هایی که تاکنون دولت در مقایسه با دیگر کشورها برای تولید کنندگان فراهم نموده، پائین تر بوده است. اما پس از حذف یارانه ها و یا پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی، افزایش قیمت انرژی تا سطح جهانی آن باعث افزایش بیشتر قیمت تمام شده خواهد شد. اگر راندمان مصرف انرژی در بخش معدن به حد استاندارد و حداقل ممکن نرسد، در این بخش مشکل جدی به وجود خواهد آمد.
در معادن سنگ، عمدتا برق مصرفی برای استفاده دستگاه های سیم برش و کمپرسورهای هوا از طریق موتور برق تأمین می شود. همچنین از گازوئیل برای فعالیت ژنراتور، کمپرسور، بولدوزر یا بیل مکانیکی، لودر و برخی ماشین آلات جانبی مانند تراکتور و دام تراک استفاده میشود. در واحدهای فرآوری، اکثر ماشین آلات از نیروی برق استفاده می کنند. لذا انرژی و سوخت از عوامل مهم در صنعت سنگ به شمار می آید.

• مصرف آب

معادنی که از سیم برش برای استخراج استفاده می کنند، اغلب به آب زیاد برای تولید احتیاج دارند و با توجه به اینکه ایران در منطقه خشک از نظر آب و هوایی قرار دارد، معادن برای تهیه آب مورد نیاز خود باید مبالغی را متحمل شوند. در واحدهای فرآوری نیز از آب استفاده زیادی میشود.

• ماشین آلات و تجهیزات

ماشین آلات و تجهیزات از دو جهت قیمت و کیفیت، نقش اساسی در عملکرد معادن و واحدهای فرآوری سنگ به عهده دارند. قیمت ماشین آلات و تجهیزات به عنوان یک عامل مؤثر در مرحله سرمایه گذاری، تأثیر عمده ای بر میزان سرمایه گذاری دارد. در اکثر واحدهای تولیدی سنگ ساختمانی کشور، ماشین آلات سن بالایی دارند (وب سایت انجمن سنگ ایران). به عبارت دیگر ماشین آلات و تجهیزات مستهلک شده و نیاز به جایگزینی دارند. شایان ذکر است برخی از واحدهای بزرگ که توان مالی کافی دارند، از تجهیزات مدرن و به روز استفاده می کنند، متأسفانه به دلیل محدودیت های تامین سرمایه، سرمایه گذاران همواره سعی در تأمین ماشین آلات و تجهیزات با قیمت پایین می کنند. این نیاز داخلی و تجارت بین المللی سنگ ساختمانی خواهد داشت و در راستای تأمین نیاز مشتریان خود حرکت خواهد نمود. صنعت سنگ ساختمانی ایران باید ضمن استفاده حداکثری از مزیت های نسبی از کیفیت پایین است. با توجه به توسعه صنعت سنگ در کشور و توسعه صنایع ماشین سازی داخلی در سال های اخیر، سرمایه گذاری هایی برای ساخت ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز صنعت سنگ در کشور صورت گرفته که با بهره برداری از آنها در حال حاضر بخشی از ماشین آلات مورد نیاز این بخش در داخل کشور تأمین می شود. بنابراین لازم است، با برنامه ریزی و اقدامات حمایتی، شرایط مناسب برای پیشرفت این صنعت فراهم شود.
با توجه به نوید افزایش استخراج معادن در برنامه پنجم توسعه، لزوم تجهيز معادن جدید و نیاز به ماشین آلات و تأسیسات جدید و سرمایه گذاری مجدد کاملا مشهود است. در این بخش باید به مسائلی همچون ایجاد زمینه مناسب جهت معرفی ماشین آلات و ابزار مناسب، امکان فروش و واردات نیاز داخلی و تجارت بین المللی سنگ ساختمانی خواهد داشت و در راستای تامین نیاز مشتریان خود حرکت خواهد نمود، صنعت سنگ ساختمانی ایران باید ضمن استفاده حداکثری از مزیت های نسبی از حفظ حقوق سازندگان ماشین آلات مشابه در داخل کشور، تعیین جایگاه ماشین آلات در تعرفه واردات و صادرات به گونه ای که تعبیر و تفسیر در مورد ماشین آلات معدنی به عهده متولی معدن باشد، توجه شود.

• اکتشاف

در جهت تولید بیشتر مواد معدنی، نیاز به استخراج بیشتری از ذخایر معدنی وجود دارد که این امر باعث کاهش ذخایر معادن فعلی می شود. لذا بایستی برنامه ریزی همزمان با استخراج اصولی، در  خصوص شناسایی، پی جویی و اکتشاف اقدام شود. در ایران سرمایه گذاری قابل توجهی در بخش اکتشاف صورت نگرفته و در واقع سرمایه‌های این بخش بیشتر از طریق بودجه تامین شده و نه از محل جذب سرمایه گذاری.

• مکانیزاسیون و اتوماسیون

سیر تکاملی عملیات معدن کاری از دیرباز تاکنون ادامه داشته و بی شک در آینده نیز تداوم خواهد داشت، لزوم تلاش به منظور افزایش بهره وری، کاهش هزینه و بهبود شرایط محیط کار و زندگی در جهت تأمین نیازهای بشری موجب رشد و توسعه تکنولوژی شده و با نفوذ در صنایع مختلف، معدن کاری نیز وارد مرحله مکانیزاسیون و پس از آن نیز به مرحله اتوماسیون معادن مکانیزه رسیده نیاز داخلی و تجارت بین المللی سنگ ساختمانی خواهد داشت و در راستای تأمین نیاز مشتریان خود حرکت خواهد نمود. صنعت سنگ ساختمانی ایران باید ضمن استفاده حداکثری از مزیت های نسبی از گذشته با مکانیزاسیون و اتوماسیون برخی فعالیت های اساسی انجام داده اند. این موضوع با ازدیاد تجهیزات مدرن و کاهش پرسنل، موجب افزایش بهره وری شده و در بسیاری موارد باعث بهبود شرایط کار شده و علاوه بر افزایش ایمنی، باعث بهبود و افزایش کیفیت سنگ تولیدی میشود. از مهمترین  عوامل تعیین کننده در افزایش سوددهی معادن به ویژه معادن سنگهای ساختمانی، تکنولوژی استخراج آنها است. اکثر معدن کاران اطلاعات کافی از بازارهای جهانی در بخش سنگ و تکنولوژی مربوطه در اختیار ندارند و در نتیجه نمی توانند خود را با روش های مکانیزه مناسب تطبیق دهند.
در حال حاضر در کشورهایی که در زمینه سنگ ساختمانی فعالیت دارند، بخش اعظم فرآیند نیاز داخلی و تجارت بین المللی سنگ ساختمانی خواهد داشت و در راستای تامین نیاز مشتریان خود حرکت خواهد نمود، صنعت سنگ ساختمانی ایران باید ضمن استفاده حداکثری از مزیت های نسبی از برش و ساب با کنترل دیجیتال و اداره سری کامل دستگاههای برش، ساب و صيقل استفاده می شود.
همچنین با استفاده از نرم افزارهای مخصوص، نقشه سه بعدی از بلوک های سنگ تهیه و ترسیم شده و کلبه عوارض و مشخصات سنگ مورد بررسی قرار می گیرد. در این صورت با آگاهی از وضعیت بلوک سنگها عمل برش طوری انتخاب می شود که بیشترین تعداد پلاک از سنگ مذکور به دست آید و در نتیجه ضایعات به نحو مطلوبی کاهش می یابد. در سال های اخیر در برخی از کارگاه های سنگبری کشور در زمینه ساب و صیقل، ماشین آلات اتوماتیک خریداری و نصب شده است که این امر تا حدودی کیفیت محصولات و بازار سنگ را ارتقاء داده است.

این مقاله ادامه دارد...