اصول روش‌های پی‌جویی و اکتشاف سنگ‌های ساختمانی 

به منظور پی‌جويی و اکتشاف ذخایر سنگ‌های ساختمانی در يک محدوده (مثلاً در سطح استانی) بايستی از واحدهای سنگی موجود در محدوده استان از نظر توانايی سنگ‌های تشکیل دهنده سازندهای مختلف شناخت کامل و دقیقی داشت. در اغلب استان‌های کشور تنوعی از واحدهای سنگی مختلف رسوبی، آذرين و دگرگونی منسوب به دوران‌های مختلف زمین شناسی يافت می‌شود که اطلاعات دقیق زمین- شناسی آنها در نقشه‌ها و گزارش‌های زمین شناسی مربوطه درج و قابل دسترسی است.

اصول روش‌های پی جويی ذخاير سنگ‌های ساختمانی در ادامه آورده شده است:

با استفاده از نقشه های زمین شناسی ۱:۲۵۰۰۰۰ که سطح کشور را پوشش داده‌اند و بهره گیری از ساير اطلاعات زمین شناسی موجود، در هر استان با در نظر گرفتن مشخصات لازم، سازندهای دارای واحدهای سنگی مناسب جهت سنگ‌های ساختمانی شناسايی می‌شوند و از اين واحدها در مقاطع مختلف سازند بازديد به عمل می‌آيد که در صورت لزوم در افق استراتیگرافی مربوطه کنترل و پی‌جويی صورت میگیرد.

پیجويی می‌بايست با در نظر گرفتن شرايط استخراج، امکانات دستیابی و ايجاد سینه کارهای استخراجی انجام گیرد. در صورتی که سنگ‌های تزئینی استثنايی با قیمت بالا مطرح باشند، شرايط استخراج مشکل نیز ممکن است مقرون به صرفه باشد.

حالت صخره‌ای بودن دامنه کوه، به طوریکه سطوح صاف و بدون درزه و شکاف در سطح کوه قابل رويت باشد. وجود صخره‌های بزرگ و سالم رها شده در دامنه کوه و رنگ ظاهری (به عنوان مثال سفیدی کوه) در قدم اول راه گشاست که اين گونه مناطق می بايست مورد بررسی بیشتر قرار گیرند.

در صورتیکه يک واحد سنگی از نظر مشخصات کلی جهت سنگ ساختمانی مناسب تشخیص داده شد، می‌بايست در مقاطع و نقاط مختلف منطقه بازديد به عمل آيد و بلوک‌های بدون مواد روبارهای و با شیب توپوگرافی و موقعیت مکانی و معدنی مناسب، جهت بررسی بیشتر انتخاب شوند.

بلوک يا بلوک‌های معدنی مورد نظر بايد مورد بازديد دقیقتر قرار گیرند و از نظر وضعیت میکروتکتونیکی، وجود درزه و شکاف‌ها، افراز، شرايط استخراج و امکانات احداث سینه کارهای استخراجی و امکانات دستیابی ارزيابی شوند.

يک قطعه سنگ نسبتاً بزرگ و قابل حمل از میان قطعات سنگی رها شده در پای دامنه کوه انتخاب شود و جهت تهیه پلاک‌های آزمايشی به سنگبری حمل گردد. قطعه سنگ مورد نظر جهت بررسی ظاهر سنگ در مقاطع مختلف، قابلیت برش و سايش و مقاومت در جهات مختلف برش خورده و با در نظر گرفتن تجربه کارگر سنگبر مورد بررسی قرار گیرد. – در صورتی که مطالعات اولیه مناسب بودن سنگ مورد نظر را تايید کند، استخراج چند کوپ بصورت آزمايشی با مشورت يک استادکار استخراج سنگ و با استفاده از امکانات معدنی نزديکترين سینه کارهای فعال معدنی موجود در استان و حمل کوپ به سنگبری جهت انجام تست‌های تجربی، تهیه پلاک‌های استاندارد، بررسی سطح صیقلی سنگ از نظر زيبايی و قیمت گذاری و بازاريابی می‌تواند مشکلات و ويژگی‌های استخراج و تهیه کوپ را در سن مورد نظر روشن نمايد. به علاوه در اين راستا شرايط فنی برش و تهیه پلاک مشخص می‌شود و کلیه اطلاعات لازم به دست می آيد.

بازديد يک کارشناس خبره و با تجربه معدن شناس از بلوک معدنی مورد نظر جهت تايید کار و برنامه‌ريزی ادامه عملیات اکتشافی می‌تواند در جلوگیری از ناقص بودن کار و اجتناب از کارهای اضافی و هزينه‌های بی مورد و اصولاً انجام درست و اصولی کار، مفید واقع گردد. در اين بین اطلاعات زمین‌شناسی منطقه، يکی از پارامترهای مهم در ادامه کار به حساب می‌آيد.

اطلاعات زمین شناسی معدنی لازم جهت بررسی امکانات بهره‌برداری از ذخایر سنگ ساختمانی 

شايسته است بررسی‌های زمین شناسی معدنی بر روی بلوک‌های معدنی سنگ ساختمانی در حد مورد نیاز باشد و از انجام کارهای اضافی دوری شود. در اين رابطه مراحل کار بصورت زير پیشنهاد می‌شود.

• تهیه نقشه توپوگرافی بزرگ مقیاس از محدوده گسترش بلوک معدنی مورد نظر با مقیاس ۱:۱۰۰۰ يا ۱:۲۰۰۰.
• تهیه نقشه زمین شناسی معدنی هم مقیاس با نقشه توپوگرافی مذکور.
• تهیه پروفیل‌های زمین شناسی معدنی، در جهات عرضی و طولی جهت نمايش موقعیت زمین شناسی بلوک معدنی در بعد سوم و نمايش شرايط استخراج بلوک.
•  تهیه يک يا چند کوپ آزمايشی بوسیله برش و پارس- گوه از قسمتهای مختلف ماده معدنی، تهیه پلاک‌های استاندارد از بلوک مورد نظر و ارزيابی پلاک‌ها از نظر شکل و زيبايی، بازاريابی و قیمت گذاری، بررسی مشکلات استخراج، برش و سايش محصول.
• اندازه‌گیری مقاومت فشاری در چند نمونه شاخص از تیپ‌های مختلف سنگ (مقاومت بالاتر از ۴۰۰ کیلوگرم کافی است).
• انجام آنالیز کانیشناسی به روش اشعه X در چند نمونه بارز جهت بررسی حضور کانی‌های رسی و کوارتز در سنگهای آهکی و فرآوردههای دگرسانی در سنگهای آذرين.
• تهیه چند مقطع نازک از نمونه‌های بارز بلوک معدنی جهت بررسی تاثیر پديده دگرسانی در سنگ.
• انجام محاسبات تعیین ذخیره جهت شناسايی تناژ قابل بهره برداری.
• مشخص کردن روش استخراج با در نظر گرفتن اطلاعات زمین شناسی معدنی، شرايط استخراج و امکانات موجود.
• ارائه طرح استخراج و بررسیهای فنی و اقتصادی. – ارائه گزارش نهايی.

علاوه بر گام‌های مذکور در پی جويی و اکتشاف سنگ‌های ساختمانی، بايد توجه شود که خاستگاه سنگ‌های تزئینی ممکن است با عوامل زمین‌ساخت رابطه مستقیم داشته باشد. سنگ‌های تراورتن، مرمر و انیکس در راستای گسل‌ها و در مناطق آتشفشانی تشکیل می شوند. آب‌های جوی در راستای درزه‌ها و گسلها به اعماق نفوذ می کنند و با حرارت زمین و گازهای معدنی همراه شده و به سطح زمین میرسند. سنگ‌ها اصولاً به مرور زمان متاثر از عوامل زمین ساخت متراکم می شوند و کیفیت آنها بهبود می يابد. سنگ‌های چینی، کريستال و مرمر از آهک‌های کريستالیزه می‌باشند که تحت فشار و حرارت بالا دگرگون شده اند. اين سنگ‌ها اکثراً در نواحی دگرگونی ناحیه‌ای گسترش دارند. همچنین در ادامه پی‌جويی همزمان با حفر ترانشه، نمونه‌های تازه و بدون هوازدگی برای انجام آزمايش های فیزيکی و مکانیکی شامل مقاومت فشاری تر و خشک، تخلخل، وزن مخصوص، سختی، وزن حجمی و غیره تهیه می‌شود.